Stuðlagil – áfangastaður í mótun
Málstofustjóri: Stefanía Katrín Karlsdóttir
Málstofan fjallar um rannsóknarverkefnið Stuðlagil: áfangastaður í mótun. Að verkefninu koma 5 kennarar við námsbraut land- og ferðamálafærði í Háskóla Íslands. Verkefnið hlaut styrk frá Nýsköpunarsjóði námsmanna til að ráða þrjá nemendur í vinnu við verkefnið. Í málstofunni verður þetta rannsóknarverkefni kynnt, fjallað verður um helstu niðurstöður þess og þær settar í fræðilegt samhengi. Höfundar eru Anna Dóra Sæþórsdóttir, prófessor í ferðamálafræði; Benjamin David Hennig, prófessor í landfræði; Edda R.H. Waage, lektor í land- og ferðamálafræði; Gunnar Þór Jóhannesson, prófessor í ferðamálafræði; Katrín Anna Lund, prófessor í ferðmálafræði; Karítas Ísberg, nemi í landfræði; Ragnar Már Jónsson, nemi í ferðamálafræði; Sóley Kristinsdóttir, nemi í landfræði.
Nýsköpunarverkefnið um Stuðlagil: Tækifæri fyrir nemendur til starfsþróunar í rannsóknum
Stuðlagil er nýr áfangastaður ferðamanna sem komist hefur á kortið fyrir tilstilli samfélagsmiðla. Staðurinn dregur nafn sitt af 30 m hárri stuðlabergsmyndun sem stendur vörð um árfarverg Jökulsár á Dal, á landamerkjum jarðanna Grundar annars vegar og Klaustursels hins vegar á Efra-Jökuldal. Stuðlagil varð ekki sýnilegt í þeirri mynd sem nú er fyrr en eftir að Kárahnjúkastífla var tekin í gagnið. Frá árinu 2017 hafa ferðamenn vanið komur sínar á svæðið, í sívaxandi mæli. Svæðið hefur ekki verið búið undir komu alls þess fjölda fólks sem þangað leggur nú leið sína. Landeigendur standa því frammi fyrir margháttuðum áskorunum sem varða t.d. öryggi ferðamanna, stjórnun á umferð þeirra og umgengni, sem og náttúrufar. Sumarið 2019 var gerð rannsókn í samvinnu námsbrautar í land- og ferðamálafræði og Landeigendafélagsins Jökuldalur sf. Markmið rannsóknarverkefnisins var að skapa heildstæða þekkingu um stöðu Stuðlagils sumarið 2019 sem áfangastað ferðamanna. Verkefnið hlaut styrk frá Nýsköpunarsjóði námsmanna og voru þrír nemendur í námsbraut land- og ferðamálafræði ráðnir til að safna gögnum á svæðinu og að vinna úr þeim.Erindi þetta er það fyrsta í málstofu sem fjallar um þetta rannsóknarverkefni. Auk þess sem rannsóknarverkefnið verður kynnt, og línur lagðar fyrir önnur erindi í málstofunni, verður sjónum beint að gildi þátttöku nemenda í rannsóknarverkefnum sem þessu, m.a. út frá sjónarmiðum þeim sem birtast í stefnu Háskóla Íslands 2016-2021.
Stuðlagil: Tengsl stafræns veruleika og náttúrulegs efnisheims
Við mótun áfangastaða ferðamanna verða ýmsar breytingar á rýmum samfélags, umhverfis og náttúru. Marga þætti þarf að hafa í huga þegar móta á stefnu um uppbyggingu nýs áfangastaðar. Í þessu erindi verður fjallað um rými áfangastaðarins Stuðlagils með áherslu á hans efnislega form og tilvist á netmiðlum. Leiddar verða í ljós þær áskoranir sem staðurinn stendur frammi fyrir í því samhengi. Umfjöllunin byggir á greiningu á orðræðu og birtingamyndum Stuðlagils á samfélagsmiðlum. Einnig byggir hún á athugunum á efnislegu ástandi landsins í kringum Stuðlagil sem framkvæmdar voru á vettvangi sumarið 2019. Sýnt er fram á hvernig tilurð Stuðlagils, sem áfangastaðar ferðamanna, megi rekja til samfélagsmiðla. Vaxandi umfjöllun um staðinn á netmiðlum hefur ýtt undir mikla fjölgun á heimsóknum ferðamanna, sem svo aftur hefur leitt til mikilla breytinga á ástandi lands og náttúru: Mikið rof varð á göngustígum og jarðvegi á bökkum Stuðlagils, röskun á varpi heiðargæsar og gróðurskemmdir. Niðurstöður benda til að mikil dreifing efnis með áhrifamikilli myndrænni framsetningu á netmiðlum geti þróast út í breytingar á ástandi lands og náttúru. Því er mikilvægt að vanda til uppbyggingar innviða með hagsmuni náttúru og umhverfis að leiðarljósi.
Stuðlagil: Upplifun ferðamanna af áfangastað á fyrstu stigum uppbyggingar
Mikilvægt er að greina þarfir og upplifun ferðamanna er kemur að uppbyggingu áfangastaða. Í þessu erindi verður fjallað um niðurstöður megindlegrar gagnaöflunar sem fram fór við Stuðlagil sumarið 2019. Markmiðið var að greina stöðu ferðamennsku á svæðinu með því að kanna hversu margir ferðamenn kæmu á svæðið, hvers konar ferðamenn sæktu þangað og hver upplifun þeirra væri við heimsóknina. Greint verður annars vegar frá niðurstöðum talninga á ferðamönnum og hins vegar niðurstöðum spurningakönnunar sem lögð var fyrir ferðamenn. Gagnaöflun fór fram á landi Grundar á Efra-Jökuldal en þar hefur nokkur uppbygging innviða fyrir ferðamennsku átt sér stað. Alls svöruðu 432 manns spurningakönnuninni á þeim tveimur vikum sem varið var á vettvangi. Niðurstöður gáfu til kynna að heilt á litið voru ferðamenn ánægðir með dvöl sína á svæðinu jafnvel þótt upplifun margra hafi verið önnur en væntingar þeirra stóðu til. Margir fundu fyrir óöryggi á göngu niður að útsýnissyllum á gljúfurbarminum, þrátt fyrir að vera á merktum göngustígum. Misvísandi sjónarmið komu fram meðal ferðamanna hvað varðar framtíðaruppbyggingu svæðisins. Áskoranir við uppbyggingu svæðisins eru því margvíslegar og flóknar úrlausnar.
Stuðlagil: Viðhorf og væntingar heimamanna við breyttu landslagi Efra-Jökuldals
Við uppbyggingu og þróun áfangastaða ferðamanna er mikilvægt að huga að viðhorfum heimamanna og þeim áhrifum sem mótun svæðisins getur haft á þá sem þar búa. Uppgangur ferðamennsku við Stuðlagil á Efra-Jökuldal er kominn til að vera. Þar er aldagömul hefð fyrir sauðfjárrækt. Samfélagið er fámennt og afskekkt sem lengi vel stuðlaði að einangrun íbúanna. Sá mikli straumur ferðamanna sem nú heimsækir dalinn hefur því áhrif á bæði andrúmsloft meðal íbúa dalsins og samfélagið í heild. Viðamiklar landslagsbreytingar hafa þannig verið að eiga sér stað. Hvaða áskorunum standa heimamenn frammi fyrir á Efra-Jökuldal? Hverjar eru væntingar þeirra og viðhorf? Í þessu erindi verður ljósi varpað á hvernig íbúar í nágrenni Stuðlagils sjá fyrir sér framtíð dalsins með tilkomu þessa nýja áfangastaðar. Einnig verða dregin fram sjónarmið aðila sem geta haft áhrif á þróun staðarins á einn eða annan hátt, s.s. fulltrúa sveitarfélagsins og ferðaþjónustunnar. Niðurstöðurnar byggja á ítarlegum viðtölum við hlutaðeigandi. Þær leiða í ljós mikilvægi samvinnu og samstarfs milli allra aðila, sér í lagi heimamanna, til þess að sátt ríki á tímum breytinga og nauðsynlegrar uppbyggingar í dalnum.
Áfangastaðir í krafti ferðamanna?
Tilurð ferðamennsku við Stuðlagil og mótun svæðisins sem áfangastaðar ferðamanna dregur fram spurningar sem hafa lengi verið miðlægar í ferðamálafræði um hvernig ferðamennska skapar og mótar staði og hverjir ráða mestu um það ferli.
Í þessu erindi fjöllum við um ólíkar leiðir til að lýsa og leggja merkingu í tilurð og mótun áfangastaða ferðamanna með sérstaka áherslu á það vald sem ferðamenn eru taldir hafa til að skilgreina og þróa aðdráttarafl. Hefðbundnar kenningar ferðamálafræða hafa lýst þróun áfangastaða á vélrænan hátt þar sem uppgötvun ferðamanna á tilteknum stöðum og ferðahegðun þeirra er megindrifkraftur í vexti ferðamennsku. Slíkar hugmyndir má gagnrýna fyrir að gera lítið úr gerendahæfni íbúa og skipulagsaðila ferðamannastaða auk ýmissa ytri krafta sem hvorki ferðamenn né íbúar hafa beint vald yfir. Uppgangur ferðamennsku við Stuðlagil virðist þó styrkja þá sýn að ferðamenn og oft og tíðum tilviljanakennd hegðun þeirra skilgreinir aðdráttarafl staða. Í erindinu færum við hins vegar rök fyrir að þó að ferðamenn hafi umtalsvert vald til að knýja þróun ferðamannastaða sé ekki gagnlegt að hverfa aftur til hefðbundinna kenninga um mótun þeirra. Með því að rekja tilurð Stuðlagils sem áfangastaðar framkallast margþættur vefur ólíkra gerenda sem spanna svið menningar og náttúru og eiga þátt í að móta staðinn.