Málstofa um ferðamál II: Áhrif heimsfaraldurs
Málstofustjóri: Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Í samvinnu við Háskóla Íslands og Háskólann á Hólum, stendur Rannsóknamiðstöð ferðamála fyrir þremur málstofum um ferðamál á Þjóðarspegli 2021.
Erindin sem flutt verða fjalla öll um ferðamál í fjölbreytilegu samhengi sem þó má gróflega setja í þrjá undirflokka: ferðamennska, mannvirki og náttúra; áhrif heimsfaraldurs og samfélag og menning.
Sjá ágrip erindanna hér fyrir neðan.
Sumarið 2020 er eitt besta ferðasumar sem ég man eftir! – Ferðahegðun og upplifun Íslendinga á tímum COVID-19
Engin atvinnugrein hefur fengið á sig jafn harðan skell og ferðaþjónustan af völdum COVID-19 á heimsvísu. Ferðatakmarkanir í upphafi árs 2020 höfðu óneitanlega mikil áhrif á íslenska ferðaþjónustu þar sem flugsamgöngur nánast lögðust af. Sumarið 2020 dró úr vexti heimsfaraldursins og gripu íslensk stjórnvöld til þess ráðs að hvetja Íslendinga til þess að ferðast innanlands. Ferðaþjónustufyrirtæki kepptust við að lækka verð og stjórnvöld gáfu Íslendingum 5.000 kr. ferðagjöf sem hvatningu til ferðalaga innanlands. Þrátt fyrir að Íslendingar hafi ferðast innanlands síðustu ár var fyrirséð að breyting yrði á ferðahegðun þeirra vegna mikilla takmarkana á landamærum. Í lok árs 2020 var lögð fram rafræn spurningakönnun þar sem markmiðið var að kanna breytta ferðahegðun Íslendinga og upplifun þeirra á ferðalögum innanlands. Niðurstöður sýna aukningu í ferðalögum innanlands milli ára og að almennt hafi svarendur verið ánægðir með ferðalög sín, sérstaklega ef horft er til fækkunar erlendra ferðamanna á Íslandi. Svarendur töldu að ferðaþjónustan hafi ekki verið tilbúin til þess að taka á móti Íslendingum þar sem erfitt reyndist að fá upplýsingar um þjónustu á íslensku. Niðurstöðurnar gefa jafnframt til kynna að Íslendingar séu ekki vanir því að vera ferðamenn í eigin landi.
Lykilorð: ferðahegðun, upplifun, ferðalög innanlands
Viðhorf heimamanna til ferðamanna og ferðaþjónustu á tímum Covid-19
Kórónuveirufaraldurinn hefur breytt öllum forsendum ferðaþjónustunnar sem hefur orðið fyrir meiri röskun vegna veirunnar en flestar aðrar atvinnugreinar. Faraldurinn gæti breytt til frambúðar hvernig fólk ferðast og sömuleiðis haft áhrif á hegðun og viðhorf ferðamanna og íbúa. Í erindinu er sjónum beint að upplifun íbúa í byggðum landsins af ferðamönnum og ferðaþjónustu í heimsfaraldri. Gagna var aflað veturinn 2020-2021 á fimm stöðum; Akureyri, Mývatnssveit, Ísafirði, Höfn í Hornafirði og 101 Reykjavík. Tekin voru eigindleg viðtöl við íbúa (3 rýnihópaviðtöl á Akureyri og 44 einstaklingsviðtöl á hinum stöðunum) og megindleg spurningakönnun var lögð fyrir úrtak íbúa á hverjum stað. Rannsóknin leiddi í ljós að áhrif brotthvarfs ferðamanna úr samfélagi heimamanna voru mismunandi eftir stöðum. Fækkun ferðamanna virtist hafa litil áhrif á Ísafirði en á hinum stöðunum var breytingin mun sýnilegri í samfélaginu. Aðhvarfsgreining á megindlegum gögnum rannsóknarinnar sýndi á öllum stöðum að áhrif faraldursins á tekjur einstaklinga sem störfuðu í ferðaþjónustu voru neikvæðari en á tekjur einstaklinga í öðrum atvinnugreinum. Niðurstöðurnar benda til þess að Covid-19 faraldurinn hafi dregið fram mikilvægi ferðaþjónustu í atvinnulífi svæðanna.
Kófið tæklað – Rannsókn á bjargráðum í ferðaþjónustu
Covid-19 heimsfaraldurinn hefur leitt til mikillar niðursveiflu í hagkerfinu og er ferðaþjónusta sú atvinnugrein sem mun fara sem verst út úr þessu ástandi og mun líða fyrir það næstu árin, þar á meðal hér á landi. Sumarið 2021 fóru fram sex viðtöl við forsvarsmenn ferðaþjónustufyrirtækja á Suðurlandi og fimm við aðila innan stoðkerfis ferðaþjónustunnar á svæðinu. Markmiðið með þessum viðtölum var annars vegar að fá skilning á aðstæðum ferðaþjónustufyrirtækja á tímum Covid-19 og þeim þáttum sem skipt hafa máli við að takast á við afleiðingar faraldursins og hins vegar að meta hvaða hlutverk nýsköpun hefur gegnt í ástandinu. Horfa má á nýsköpun sem nýjungar innan fyrirtækis sem er ekki endilega í formi vörusköpunar. Niðurstöður benda til að úrræði stjórnvalda hafi komið sér afar vel fyrir ferðaþjónustufyrirtæki á Suðurlandi og haldið þeim á floti. Á þá vegu má segja að þau hafa fengið tækifæri til að stunda nýsköpun sem flest hafa aðlagað að nýjum markhóp: Íslendingum, sem hafa verið þeim verðmætir viðskiptavinir á þessum krefjandi tímum. Samráð við aðra í sömu stöðu og samstarf hafa einnig verið veigamiklir þættir í að gera fyrirtækjunum kleift að sjá ljósið og takast á við krísuna.
Seigla í íslenskri ferðaþjónustu – Viðbrögð við krísu
COVID-19 faraldurinn og ferðatakmarkanir af þeim sökum hafa haft mikil áhrif á íslenska ferðaþjónustu og mörg fyrirtæki voru nánast án tekna á árinu 2020. Árið 2020 var 76% samdráttur í komu erlendra ferðamanna til Íslands, og er Ísland meðal þeirra landa í Evrópu sem hafa orðið fyrir mestum samdrætti ferðaþjónustunnar vegna heimsfaraldurs Covid-19. Ferðaþjónusta varð mikilvægasta útflutningsgrein Íslands eftir fjármálahrunið 2008. Fjöldi ferðamanna á heimsvísu jókst úr hálfri milljón árið 2010 í 2,3 milljónir árið 2019 en árleg aukning var á bilinu 19-39%. Árið 2018 var Ísland í þriðja efsta sæti, á eftir Mexíkó og Spáni, allra OECD-ríkja varðandi hlutfall af ferðaþjónustu af heildarframleiðslu. Núverandi faraldur og afleiðingar ferðatakmarkana hafa því bitnað hart á landinu efnahagslega. Þessi kynning mun styðjast við yfirstandandi rannsókn á aðlögunarhæfni og seiglu íslenskra ferðaþjónustu. Farið verður yfir áhrif COVID-19 faraldursins á lítil- og meðalstór fyrirtæki í ferðaþjónustu, auk þess verður tæpt á helstu aðferðum þeirra við að takast á við faraldurinn. Gögnin munu samanstanda af fyrirliggjandi opinberum gögnum, viðtölum við stjórnendur og aðstandendur ferðaþjónustu sem og dagbókarfærslum ferðaþjónustuaðila.
Lykilorð: ferðaþjónusta, COVID-19, seigla
Skemmtiskipaferðamennska á Ísafirði á óvissutímum
Ísafjörður er vinsæll áfangastaður skemmtiferðaskipa og hefur komum skipa fjölgað jafnt og þétt undanfarin ár. Yfir sumarmánuðina leggjast stór skip við höfn og fer farþegafjöldi oft yfir íbúafjölda bæjarins. Árið 2019 komu 125 skemmtiferðaskip til Ísafjarðar með um 97.700 farþega, en árið 2020 komu hins vegar engin skip sökum heimsfaraldurs Covid-19. Í þessu erindi verða kynntar fyrstu niðurstöður vettvangsrannsóknar sem framkvæmd var á Ísafirði sumarið 2021. Markmið vettvangsrannsóknarinnar var að kanna starfshætti hagsmunaaðila og umgjörð skemmtiskipaferðamennsku á Ísafirði nú þegar Ísafjörður er farinn að taka á móti skipum að ný. Fylgst var með móttöku skipafarþega í landi og rætt við ferðaþjónustuaðila á staðnum. Fyrstu niðurstöður sýna að mikil samstaða er meðal hagsmunaaðila þó svo að óvissa ríki um framtíð skemmtiskipaferðamennskunnar á Ísafirði. Vettvangsrannsóknin er liður í fjölþjóðlegu rannsóknarverkefni sem snýr að skemmtiskipaferðamennsku á norðurslóðum og nefnist Sustainable Arctic Cruise Communities: From practice to governance. Markmið rannsóknarinnar er að kanna svæðisbundna stjórnun og stýringu á sex áfangastöðum skemmtiferðaskipa og þróa verkfærakistu sem gæti mögulega nýst móttökusvæðum á norðurslóðum. Rannsóknarsvæðið er Noregur, Rússland, Svalbarði, Ísland og Grænland, og einblínt er á Ísafjörð fyrir íslenska hlutann.